هوا که از یک مخزن هوا یا کمپرسور خارج میشود، گرم، کثیف و مرطوب است، که می‌تواند به تجهیزاتی که در نقاط پایین جریان قرار دارند، از جمله شیرها، سیلندرها و ابزارهای هوای فشرده، آسیب بزند و عمر آنها را کوتاه کند. بنابراین قبل از اینکه هوای فشرده از سیستم خارج شود، باید تمیز شده و روغن‌زده شود. در اینجا استفاده از یک واحد مراقبت (فیلتر، رگولاتور و روغن‌کار) مفید است. یک واحد مراقبت این سه مؤلفه را در یک قطعه یکپارچه ترکیب میکند تا سیستم‌های تحت فشار هوا را در شرایط کاری بهینه نگه دارد.
یک واحد مراقبت شامل سه اجزای اصلی است:
فیلترهای هوا برای استخراج قطرات آزاد مایعات، آب، روغن و ذرات خارجی به کار میروند. هوای ورودی به فیلتر، با برخورد به پره های انحراف، یک جریان گردبادی ایجاد می کند که قطرات مایع و ذرات درشت خارجی را بر اثر نیروی گریز از مرکز به اطراف می پراکند تا در ته پیاله رسوب کند (شکل شماره 1).
این ذرات بر روی شبکه ای می ریزند که جریان گردبادی را آرام می سازد. با یک شیر دستی یا خودکار، رسوب را از پیاله تخلیه می کنند. هوا از متخلخل فیلتر عبور کرده و از فیلتر خارج می شود. جسم فیلتر ممکن است از براده های برنج، فولاد زنگ نزن یا سلولز ساخته شده باشد. یک فیلتر هوا براساس بزرگترین قطر ذره کروی که از آن میگذرد و نیز حجم هوایی که در یک دقیقه پالایش میگردد درجه بندی میشود. قطر ذره را بر حسب میکرومتر بیان میکند که میکرون هم میگویند. هوایی که برای دستگاههای اندازه گیری، درجه های فشار، پاشیدن رنگ، یاتاقان هوایی، استشاق و از این قبیل به کار میرود باید عاری از روغن باشد.
شکل 1
یک فیلتر یک مرحله ای پنج میکرونی جداکن روغن، معمولا برای بیشتر دستگاههای بادی کفایت می کند و اگر قرار است این هوا استنشاق شود، باید یک فیلتر زغالی (کربنی) نیز افزود. ظرفیت فیلتر را بر حسب حجم هوایی که می تواند از خود عبور دهد می سنجند. این ظرفیت، باید متناسب با نیازهای مدار باشد. از فیلتر بزرگتر نباید استفاده کرد زیرا سرعت هوا در درون فیلتر کاهش و لذا نیروی گریز از مرکز حرکت گردبادی آن را کم می کند این کار به کاهش بازدهی آن در جداسازی رطوبت و ذرات خارجی می انجامد. از سوی دیگر فیلترهای کوچک سبب افت فشار زیادتر سرعت بیش از حد جریان و در نتیجه جدانشدن مواد خارجی میگردد.
فیلترها و جدا کننده های رطوبت، باید تحت مراقبت دایمی باشند. ظرف رسوب در فیلترهایی که با شیر دستی تخلیه میگردند، باید پیوسته پاکیزه شود. آنهایی که سوپاپ های تخلیه خودکار دارند، نیازمند پاک نگه داشتن سوپاپ و نشیمن گاه سوپاپ هستند. جسم فیلتر باید طبق توصیه کارخانه سازنده پاکیزه یا تعویض گردد. فیلترها را بایستی در بالا دست جریان، درست قبل از مصرف آن نصب کرد.
شکل 2
برای هر دستگاه بادی، حتما باید تنظیم کننده ای نصب کرد تا کمترین فشاری را که دستگاه می تواند در آن کار کند، برقرار سازد. تنظیم کننده فشار، هوا را به مقدار مورد نیاز کاهش می دهد. این کار، باعث انبساط هوا می گردد. بدین ترتیب در مصرف هوا صرفه جویی می شود که به بازدهی بیشتر می انجامد. یک تنظیم کننده نمونه آن در شکل شماره 2 نشان داده شده است.
موقعیت قرقره سوپاپ با فشار فنری تنظیم می شود که با فشار آوردن بر یک غشاء، سوپاپ را باز می کند. نیروی ورودی به زیر غشاء بر فنر فشار می آورد. موقعی که این فشار به مقدار تعیین شده برسد سوپاپ به کمک فنر برگشت بلند شده و هوا را جریان می دهد و از فشار کاسته می شود. اگر مدار نیازی به هوا نداشته باشد، این قرقره بسته می ماند. در غیر این صورت هوا فقط به مقداری که با فنر تنظیم شده است وارد مدار می گردد.
هوا پس از خروج از کمپرسور، ابتدا باید از فیلترهایی بگذرد تا ذرات خارجی، آب و قطرات روغن از آن گرفته و سپس به تنظیم کننده برای تنظیم برود. از طرفی، بسیاری از مدارهای بادی، به روغن برای روانکاری سوپاپ ها، سیلندرها و موتورهای خود نیاز دارند. برای این کار، از روانکارهایی استفاده میشود تا جریانی از ذرات بسیار ریز قطرات روغن پاکیزه را در جریان هوا تزریق کند. در مواردی مانند وسایل اندازه گیری و کنترل که تنظیم دقیق فشار مورد نیاز است، باید از تنظیم کننده های چند مرحله ای بهره گرفت. این نوع تنظیم کننده ها فقط برای هوای پاک و بدون روغن مناسب هستند.
در روانکار مه ساز که در شکل شماره 3 دیده میشود، هوای عبوری از لوله ونتوری، مکشی ایجاد می نماید که روغن را از مخزن و از مسیر پیچ تنظیم به درون خود می کشد. مقدار روغن با این پیچ تنظیم می گردد. روغن به صورت پودر در جریان هوا پاشیده میشود. قطرات ریز شده روغن، مه ای از ذرات با قطرهای متفاوت را تولید می کند که معمولا بزرگتر از 2 میکرون است. این مه، در جریان هوا تا مسافتی حدود 10 متر می تواند برده شود.نباید از روانکارهای مه ساز، انتظار انتقال مه به بیش از این فاصله 10 متری در طول لوله را داشت. لذا، از این روانکار باید فقط برای روغنکاری یک دستگاه بهره جست.
شکل 3
منبع: اصول پنوماتیک و کاربرد آن آقایان حجتی و امینی
